Szare szeregi

Szare Szeregi – kryptonim Zwišzku Harcerstwa Polskiego (ZHP) w okresie II wojny œwiatowej. Decyzja o przejœciu ZHP do konspiracji została podjęta 27.IX.1939 przez obecnych w Warszawie niektórych członków władz naczelnych (m.in. wiceprzewodniczšcy ZHP – W. Opęchowska i ksišdz J. Mauersberger, który potem pełnił obowišzki przewodniczšcego). Celem Sz.Sz. była kontynuacja podstawowych założeń wychowania harcerskiego: kształtowanie moralnej, obywatelskiej, patriotycznej i społecznej postawy młodzieży oraz rozwišzanie pełnej osobowoœci przez aktywne uczestnictwo w życiu społeczeństwa i narodu. Wojna i okupacja stworzyły sytuację szczególnego zagrożenia wszelkich wartoœci ludzkich. Wychowanie w Sz.Sz. miało ocalić te wartoœci w młodym pokoleniu, miało je uchronić przed załamaniem, demoralizacjš, zatraceniem ideałów. Podstawowe założenie metody harcerskiej – wychowanie przez działanie – w okresie wojny i okupacji było realizowany przez udział młodzieży w toczšcej się walce, tj. w biernym i czynnym oporze przeciw okupantowi, w różnorodnych formach działalnoœci, w tym przez udział najstarszej młodzieży w walce zbrojnej. Wstępujšc do Sz.Sz. młodzież składała podwójne œlubowanie.

Podejmujšc działalnoœć w konspiracji Sz.Sz. stały się członkiem Polski Podziemnej i w zwišzku z tym współpracowały z Delegaturš Rzšdu Rzeczypospolitej Polskiej (RP) na Kraj oraz z siłami zbrojnymi w Kraju: Służbš Zwycięstwu Polski (SZP) Zwišzkiem Walki Zbrojnej (ZWZ) i od 1942 Armiš Krajowš (AK). Obowišzki przewodniczšcego ZHP w konspiracji pełnili: Mauersberger (1939-42), a po jego œmierci T. Kupczyński. Sz.Sz. zachowały tradycyjny podział przedwojennego ZHP na Organizację Harcerek (kryptonimy: OH, ZK – Zwišzek Koniczyn i BG – BšdŸ Gotów) i Organizację Harcerzy (pod kryptonimem ogólnym ZHP – Szare Szeregi). Naczelniczkš Organizacji Harcerek była harcmistrzyni M. Krynicka, Organizacjš Harcerzy kierowali naczelnicy: harcmistrz F. Marciniak „J. Nowak”, „J. Krzemień”, „Szary” (27.IX.1939-6.V.1943), harcmistrz S. Broniewski „Stefan Orsza”, „Witold”, „K. Krzemień” (12.V.1943-3.X.1944) i harcmistrz L. Marszałek „Adam”, „Jan” (3.X.1944-18.I.1945).
Charakterystycznš cechš ruchu harcerskiego w okresie okupacji było to, że niezależnie od inspiracji władz Sz.Sz. zrzeszona poprzedni w ZHP młodzież żywiołowo i samorzutnie reaktywowała lub powoływała w nowej formie konspiracyjne komórki (zastępy, drużyny a nawet hufce). Przeważajšca większoœć tych komórek nawišzywała łšcznoœć z pozostałymi w terenie komendami choršgwi Sz.Sz. i wchodziła w skład tej organizacji, niektóre jednak tego kontaktu nie mogły nawišzać lub traciły nawišzanš już łšcznoœć i do końca okupacji pozostawały samodzielne. Na uboczu konspiracyjnego ZHP pozostawały dwie organizacje o większym znaczeniu – „Wigry” i zwišzane ze Stronnictwem Narodowym (SN) Harcerstwo Polskie (kryptonim Hufce Polskie). Jesieniš 1943 kadra instruktorska „Wigier”, weszła w skład Sz.Sz. komendant „Wigier”, harcmistrz E. Konopacki „Trzaska”, wkrótce objšł w Sz.Sz. stanowisko komendanta Centrum Wyszkolenia Wojskowego przy Głównej Kwaterze Sz.Sz. Mimo starań władz naczelnych Sz.Sz. (m.in. powołano specjalnš komisję do rozmów, maj-czerwiec 1944) nie doszło do scalenia się z Sz.Sz. Hufców Polskich, które do końca okupacji pozostały odrębnš organizacjš.