Organizacja harcerek

We wrzeœniu 1939 i w okresie okupacji pracowała jako Pogotowie Harcerek (PH), powołane rozkazem naczelniczki z 24.IX1938. Komendantkš PH była harcmistrzyni J. Łapińska, sprawujšca dotšd funkcję komendantki Szkoły Instruktorek na Buczu (Œlšsk Cieszyński). Powołane na rok przed wojnš PH było formš służby Organizacji Harcerek na wypadek wojny lub klęsk żywiołowych. Obok tzw. pomocniczych służb wojskowych (służba sanitarna, gospodarska, łšcznoœć i służba kurierska) PH wprowadziło do programu swego działania służby cywilne, w których na pierwszy plan wysunięto służbę dziecku. Do PH wchodziły wszystkie instruktorki oraz dziewczęta po ukończeniu 15 roku życia, obowišzane do wyboru jednej lub dwóch służb; szkolenie prowadzono w PH lub przy pomocy wojska. Powołano komendantki Pogotowia w poszczególnych choršgwiach, podległe Komendzie Głównej PH. We wrzeœniu 1939 działały wszystkie służby PH: sanitariuszki w szpitalach polowych, patrole sanitarno – żywnoœciowe na ulicach miast i na dworcach zespoły sanitariuszek idšce z wojskiem przez cały szlak bojowy, obsługa telefonów i służba kurierska, pomoc ewakuowanej i uciekajšcej ludnoœci, ratowanie zagubionych i osieroconych dzieci.

Po klęsce wrzeœniowej PH zeszło do podziemia. Zakonspirowane komórki PH pracowały w różnych instytucjach oficjalnych: w Polskim Czerwonym Krzyżu (PCK), w Radzie Głównej Opiekuńczej (RGO), w spółdzielniach pracy i innych. Główna Kwatera Harcerek została zawieszona w czynnoœciach, zastšpiła jš Komenda Pogotowia; tylko naczelniczka brała w pracach konspiracyjnych władz naczelnych, reprezentujšc Organizację Harcerek. Jej też formalnie podlegała komendantka PH. Siedzibš centrali PH była Warszawa, po upadku powstania w 1944 – Kraków.

Po przejœciu do podziemia Komenda PH podwyższyła skalę wymagań wobec kandydatów do pracy konspiracyjnej oraz granicę wieku (od 16 lat). W Komendzie PH obok komendantki i skarbniczki pracowały kierowniczki służb: sanitarnej, łšcznoœci i służby dziecku (tym działaniem kierowała sama Łapińska), a także działu kształcenia starszyzny oraz pracy z młodzieżš spoza harcerstwa. Z Siłami Zbrojnymi w Kraju (SZP, ZWZ, AK) z ranienia PH współpracowała od poczštku harcmistrzyni Rzeczypospolitej J. Falkowska, współtwórczyni harcerstwa żeńskiego. Na przełomie 1941 i 1942 powołana została Wojskowa Służba Kobiet (WSK); harcerki przeszkolone w PH po ukończeniu 18 lat przechodziły do WSK lub do oddziałów bojowych Kedywu AK. Pod wyłšcznym kierownictwem PH pozostały nadal służby cywilne. Zakres ich działania poszerzył się w miarę narastania zagrożeń ze strony okupanta: pomoc rannym w kampanii wrzeœniowej i inwalidom oraz jeńcom wojennym, przechowywanie zbiegów z transportów, wysyłanie paczek i listów do oflagów i stalagów, pomoc więŸniom polityczny w więzieniach i obozach koncentracyjnych (paczki żywnoœciowe, grypsy, lekarstwa), opieka nad rodzinami aresztowanych, pomoc wysiedlonym (m.in. udział w opiece nad wysiedlonymi z Zamojszczyzny); po powstaniu warszawskim – na trasach transportów pomoc wysiedlonym z Warszawy oraz opieka nad chorymi; pomoc wywożonym na roboty do Niemiec; pomoc ludziom starym i niedołężnym oraz Żydom. Szeroki zasięg oraz znaczenie miała służba dziecku, rozumiana jako ratowanie biologicznej wartoœci narodu i jako harcerska praca wychowawcza w duchu tradycji narodowych. Pod firmami RGO i PCK organizowano domy opieki la dzieci opuszczonych i osieroconych, niektóre o charakterze sanatoryjnym, z harcerskim personelem wychowawczym i administracyjnym; w latach okupacji było 16 takich domów. Prowadzono też œwietlice, ogniska prewentoryjne całodzienne, ochronki, kolonie letnie na wsi i półkolonie w mieœcie. Podczas powstania warszawskiego w Œródmieœciu działały: harcerskie schronisko dla dzieci pozostajšcych bez opieki, stacja opieki nad niemowlętami, przychodnia lekarska dla dzieci, dorywcze akcje opiekuńcze w różnych dzielnicach miasta. Po powstaniu zorganizowano dla dzieci pogubionych i osieroconych domy przejœciowe (kwarantanny) w Krakowie, na Podhalu i w Zakopanem.

Po zakończeniu działań wojennych grupa harcerek wzięła udział w poszukiwaniu dzieci wywiezionych do Niemiec; na Dolnym Œlšsku i OpolszczyŸnie zorganizowano kilka domów dziecka (w okresie póŸniejszym przykazano je państwu).

Ważnš dziedzinš działalnoœci cywilnej były ich udziały w ratowaniu oœwiaty i kultury narodowej; szeroko rozwinięta praca samokształceniowa, udział harcerek w tajnym nauczaniu, praca œwietlicowa w RGO i tzw. ogniwach (organizowane przez harcerski zespoły młodzieżowe spoza harcerstwa); organizowanie imprez, jak rocznice narodowe, koncerty, teatrzyki dla dzieci; ratowanie bibliotek przeznaczonych przez Niemców na spalenie, wymiana ksišżek i innych druków na terenach wcielonych do III Rzeszy; wydawanie własnych pism i gazetek („Dziœ i jutro”, „Młodzież”, „Kršg” i in.)udział w kolportowaniu prasy podziemnej. Przygotowywano się też na specjalnych kursach do pracy po wojnie na terenie Warmii, Mazur i Opolszczyzny. W więzieniach i obozach harcerki uczestniczyły w ruchu oporu; w Ravensbruck zorganizowały się w zakonspirowana drużynę „Mury”. Oblicza się, iż ogółem w konspiracji pracowało 10 tys. Starszych dziewczšt i instruktorek; nie da się ustalić liczby młodszych harcerek z drużyn i zastępów. Wbrew poczštkowym założeniom PH, młodsze dziewczęta spontanicznie podejmowały pracę w zakonspirowanych zastępach. Z tych małych grup powstały całe drużyny, a w większych oœrodkach – hufce, które organizowały normalny program pracy harcerskiej, z uwzględnieniem jej przydatnoœci w życiu podziemnym kraju („Dziœ”), w okresie powstania („Jutro”)oraz w wolnej Polsce („Pojutrze”). Pracš wychowawczš kierowały komendantki choršgwi i hufcowe; pod ich kierunkiem wykształciła się nawa kadra dla PH.